شیخ‌حسین حلیحلّی، حسین، فقیه بزرگ امامی قرن چهاردهم است. ۱ - معرفیاو اصالتاً اهل عیفار (منطقه‌ای در عراق ، در نزدیکی حلّه ) و از طایفه‌ای مشهور به طفیل بود. پدرش، علی‌بن حسین حلّی (متوفی ۱۳۴۴) عالمی پرهیزکار و از شاگردان محمد طه نجف، در جوانی حلّه را ترک کرد و در نجف سکنا گزید. [۱]
جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۳، ص۲۸۳ـ۲۸۴، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ج۱۳ قسم ۴، ص۱۴۲۳ـ ۱۴۲۴، مشهد، ۱۴۰۴.
حسین در حدود ۱۳۰۹ در نجف به دنیا آمد. او پس از آموختن خواندن و نوشتن، به تحصیل علوم حوزوی روی آورد و پس از فراگرفتن دروس مقدماتی و میانی و عالی، به تحصیل در دوره خارج فقه و اصول پرداخت. ۲ - اساتیدمهمترین و اصلی‌ترین استاد او در این مرحله میرزامحمدحسین نائینی بود که حلّی دوره‌ای طولانی در جلسات درس وی حضور یافت و از شاگردان برجسته و نزدیک او بود. حلّی مدتی نیز در جلسات درس آقا ضیاءالدین عراقی شرکت کرد. [۳]
جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۳، ص۲۸۳، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، قسم ۲، ص۶۰۳، مشهد، ۱۴۰۴.
۳ - شاگردانحلّی در فقه و اصول به رتبه بالایی رسید و مجتهد برجسته‌ای شد. او سالهای طولانی تدریس کرد و شاگردان بسیاری پرورش داد، از جمله علی‌بن اسداللّه غروی تبریزی، سیدعزالدین‌بن علی بحرالعلوم، سیدرضی‌بن محمدحسین شیرازی، جعفربن باقر آل‌محبوبه، سیدمحمدمهدی بجنوردی، سیدعبدالرسول جهرمی شیرازی، ابراهیم‌بن صفرعلی مشکینی، حسن سعید تهرانی، محمدتقی حکیم و محمدسعید حکیم. ۴ - ویژگیهاحلّی فردی دقیق، مسلط بر مبانی فقهی و اصولی گوناگون و خوش‌بیان بود و بسیار عمیق و محققانه و به شکل دسته‌بندی شده و منظم تدریس می‌کرد. او را پرهیزکار، خوش‌خلق و متواضع توصیف کرده و گفته‌اند که از ریاست و زعامت دوری می‌جست. ۵ - درگذشتحلّی در ۱۳۹۴/ ۱۳۵۳ش در نجف درگذشت. [۷]
جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۳، ص۲۸۳، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، قسم ۲، ص۶۰۳ـ۶۰۴، مشهد، ۱۴۰۴.
[۹]
محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج۱، ص۴۴۲، (نجف) ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۱۰]
محمدتقی حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ج۱، ص۸۱ پانویس، قم ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۶ - آثارحلّی چندین اثر در فقه و اصول تألیف کرده است. ۶.۱ - فقهیبرخی آثار فقهی او که تعدادی از آن‌ها درباره موضوعات جدید است، عبارت‌اند از: رسالة فی اخذ الاُجرة علی‌الواجبات، رسالة فی‌الحاق ولد الشبهة بالزواج الدائم، رسالة فی حکم بیع جِلد الضَبّ و طهارته و قبوله التذکیة، رسالة فی عمل اهل کلّ افق علی افقهم و حکم‌المسافر بالطائرة من بلاد الی اخری، رسالة فی معاملة الدینار بأزیَدَ مِنه و رسالة فی معاملة الیانَصیب و البیمة الشائعة فی هذا العَصْر. ۶.۲ - دیگر موضوعاترسالة فی‌الوضع، رسالة فی قاعدة الفراش، و رسالة فی قاعدة مَنْ مَلَک از دیگر آثار اصولی و فقهی اوست. همچنین او اثری مبسوط در دو جلد با عنوان السؤال و الجواب، درباره موضوعات گوناگون از جمله تفسیر ، فقه، اصول‌فقه، لغت و ادبیات تألیف کرده است. ۶.۳ - حواشیحلّی بر برخی آثار مهم نیز حاشیه نوشته است. [۱۱]
جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۳، ص۲۸۳ـ۲۸۴، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۲]
موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، ج۱۴، قسم ۱، ص۲۲۲۲۲۳، قم:مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸۱۴۲۴.
۶.۴ - تقریرات درسشماری از شاگردان حلّی تقریرات درسهای فقه و اصول او را تدوین کرده‌اند که مشهورترین آن‌ها بُحُوث فقهیة، اثر عزالدین بحرالعلوم است. این اثر حاصل درسهای حلّی درباره برخی مسائل جدید فقهی، از جمله بیمه ، بلیت بخت‌آزمایی ، اوراق نقدی ، عملیات بانکی ، سرقفلی ، احداث راهها و خیابانهای جدید، قاعده الزام و حقوق زوجیت و آثار وضعی آن است. مؤلف با بهره‌گیری از منابع جدید، نکاتی را به دروس حلّی افزوده و پاره‌ای از مباحث کتاب را با پرسش و استفتا از حلّی تألیف کرده است. [۱۳]
عزالدین بحرالعلوم، بحوث فقهیة من محاضرات آیة‌اللّه العظمی الشیخ حسین الحلّی، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، بغداد ۱۴۱۰.
این اثر نخستین‌بار در ۱۳۸۴/ ۱۳۴۳ش در نجف و پس از آن، بارها در عراق، لبنان و ایران چاپ شد. ۶.۴.۱ - دلیل العروةالوثقیدلیل العروةالوثقی، اثر حسن سعید تهرانی، یکی‌دیگر از تقریرات دروس حلّی در مبحث طهارت است که بارها در عراق و ایران چاپ شده است. [۱۴]
محمدهادی امینی، معجم‌المطبوعات النجفیة: منذ دخول الطباعة الی النجف حتی الآن، ج۱، ص۱۷۰، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
[۱۵]
کورکیس عواد، معجم‌المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، ج۱، ص۳۴۳، بغداد ۱۹۶۹.
۶.۴.۲ - نموذج فی الفقه الجعفریبخش هشتم کتاب نموذج فی‌الفقه الجعفری (چاپ ۱۴۱۰/ ۱۳۶۸ش، قم)، اثر سیدعباس مدرسی یزدی هم به تقریرات درس حلّی در مبحث بیع اختصاص دارد. ۷ - برادر بزرگترگفتنی است که حسین حلّی برادر بزرگ‌تری به نام حسن داشت که شاعر و فاضل بود و در ۱۳۳۷ در جوانی براثر بیماری درگذشت. از او دو اثر، کتاب فی علم‌الصرف و دیوان شعر، برجای مانده است. [۱۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، قسم ۱، ص۴۱۴ـ۴۱۵، مشهد، ۱۴۰۴.
[۱۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۱، ص۲۴۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۸]
یوسف حلّی، تاریخ‌الحلة، ج۱، ص۲۰۲ـ۲۰۳، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۳۷۲ش.
۸ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، ۱۴۰۴. (۳) جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۴) محمدهادی امینی، معجم‌المطبوعات النجفیة: منذ دخول الطباعة الی النجف حتی الآن، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۶. (۵) محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، (نجف) ۱۴۱۳/۱۹۹۲. (۶) عزالدین بحرالعلوم، بحوث فقهیة من محاضرات آیة‌اللّه العظمی الشیخ حسین الحلّی، بغداد ۱۴۱۰. (۷) محمدتقی حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، قم ۱۴۱۸/۱۹۹۷. (۸) یوسف حلّی، تاریخ‌الحلة، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۳۷۲ش. (۹) محمدسعید طباطبائی حکیم، المحکم فی اصول الفقه، قم ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۱۰) کورکیس عواد، معجم‌المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، بغداد ۱۹۶۹. (۱۱) موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین حلی»، شماره۶۴۸۰. |